....................................επιμέλεια σελίδας: συντάκτες της εφημερίδας "Αρκαδικό Βήμα" ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: arkadikovima@gmail.com
........................................Σελίδες - Αφιέρωμα για τον Στοχαστή και Καθηγητή Φιλοσοφίας John P. Anton - [Γιάννης Π. Αντωνόπουλος].........
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

~

 my-tips-collection
"Η συμφιλίωση των πολιτισμών περνά μέσα από την οικουμενικότητα της Παιδείας"

Τρίτη 13 Δεκεμβρίου 2016

Αρκαδισμός : Ο Πλάγιος Δρόμος της Ευρώπης

Ο ΟΡΘΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΡΚΑΔΙΑ

Θα ήθελα να πω λίγα λόγια για το Αρκαδικό κεκτημένο, την τελείωση του Αρκαδικού Οράματος ως σύλληψη ενός ιδεώδους που αξιώθηκε να αναγνωριστεί ως ένα από τα ευγενέστερα και πολυτιμότερα επιτεύγματα της ανθρώπινης φύσης. Πολλοί προσπάθησαν να το συλλάβουν, όμως λίγοι εισχώρησαν στο βαθύ νόημά του. Και εξηγούμαι:
     του John Anton*      

Αρκαδισμός : Ο Πλάγιος Δρόμος της Ευρώπης.

Όταν στα 1502 ο Ιταλός Giacobi Sannazzaro έγραψε το έργο του «Αρκαδία» δεν μπορούσε καν να φανταστεί πως θα γινόταν απαρχή ενός πολυσήμαντου καλλιτεχνικού ρεύματος που θα ονομαζόταν «Αρκαδισμός». Ακολούθησαν πλείστοι όσοι, συνεχιστές της ιδεατής Αρκαδίας, ώσπου ο Nicolas Poussin έδωσε μια μυστηριακή χροιά στον Αρκαδισμό όταν στα 1640 ο ζωγραφικός του χρωστήρας πρόσθεσε στον πίνακά του τη φράση “et in Arcadia ego...”. Η τέχνη της νεότερης Ευρώπης ανοίγει με τον Poussin έναν πλάγιο δρόμο προς μιαν Αρκαδία συμβολική, που φιλοδόξησε να ξαναφέρει τον άνθρωπο σε αρμονία με την φυσική ζωή, και μάλιστα χωρίς το άγχος της υποταγής του επίγειου κόσμου στο υπερφυσικό τοπίο της θρησκευτικής σωτηριολογίας. Με το μισό-κρυμμένο νόημα της φράσης “et in Arcadia ego...” η ζωγραφική, πέρα από τη λογοτεχνία, ολοκληρώνει τη μισοτελειωμένη φιλοδοξία της Αναγέννησης να πλησιάσει το Αρκαδικό κεκτημένο του Ελληνικού ανθρωπισμού. Στα 1690 η βασίλισσα της Σουηδίας Χριστίνα, σαν παραιτήθηκε από το θρόνο, μεταβαίνει στη Ρώμη, όπου το όνειρό της να ιδρυθεί η Ακαδημία των Αρκάδων θα το πραγματοποιήσει ο Βικέντιος Gravina (1664–1718) πλαισιώνοντάς την με άνδρες των γραμμάτων και των επιστημών. Αυτής της Ακαδημίας, στον επόμενον αιώνα θα γίνει μέλος και ο Goethe. Σύμβολο ωραίο και πλασματικό ο Αρκαδισμός πλην όμως παραμένει πορεία πλαγία που αναζητάει μια παραδεισιακή Αρκαδία. Είναι αυτός, που θα φτάσει ως τις μέρες μας, μέσα από διάφορα στάδια μεταμόρφωσης. Δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει το έξοχο βιβλίο του φιλoy Πέδρο Ολάγια, Ευδαίμων Αρκαδία, να εκτιμήσει την ακτινοβολία του Αρκαδισμού δια μέσω των αιώνων από τους Ρωμαϊκούς χρόνους ως σήμερα.

Μένει μολαταύτα ένα ερώτημα που αφορά όχι μόνο την ταυτότητα των βοσκών στο έργο του Poussin, αλλά και εκείνη των μελών της Αρκαδικής Ακαδημίας. Πού είναι οι γηγενείς, οι γνήσιοι Αρκάδες; Άλλο Αρκάδες ως Ευρωπαϊκά πλάσματα που ζούσαν ως φανταχτερά σύμβολα στον κόσμο των τεχνών και των γραμμάτων, του Poussin και του Goethe, του Jacobo Sannazaro (Aetius Sincerus, «Αρκαδία» 1504) και του Evelyn Waugh, του Bach και του Debussy, ακόμα και των κριτικών της τέχνης σαν τον Panofsky, κι άλλο οι πρόγονοί μας Αρκάδες που ζούσαν και ζούνε στους κάμπους και τα βουνά μας. Σ΄ όλο τον μακροαινώνιο διάστημα, από τους ύστερους Ρωμαϊκούς χρόνους και κατόπιν, οι γνήσιοι Αρκάδες στέναζαν και υπέφεραν κάτω από το ζυγό της δουλείας των Φράγκων, των Βενετσιάνων και των Τούρκων στο περιθώριο της Ιστορίας και της Τέχνης. Κι όταν οι λαμπροί «Αρκάδες» της Αρκαδικής Ακαδημίας της Ρώμης καλλιεργούσαν τον Αρκαδισμό τους, ο Francesco Morosini κανονιοβολούσε τον Παρθενώνα (1687). Ο πλάγιος δρόμος του Αρκαδισμού της Ευρώπης συνέχιζε τις πολλαπλές μεταμορφώσεις του και ανοιγόταν προς νέους ορίζοντες χωρίς υποψία ή και μέριμνα για τον ορθό δρόμο του Αρκαδικού κεκτημένου, που η πραγματική Αρκαδία είχε στεριώσει στα χρόνια τα παλιά για την πλήρωση του πολιτισμένου ανθρώπου ως αίρεσιν βίου.

Ο Πρώτος και ο Ορθός Δρόμος προς την Αρκαδία.

Δεν θα σας κουράσω με φιλολογικές αναφορές στις μυθικές πηγές των αρχέγονων Αρκάδων. Θα σταματήσω μόνο για λίγο στη διπλή φύση του Πανός, γέννημα Ουρανού και Γής, ή αν προτιμάτε, του Διός και της Καλλιστούς. Η ερωτική ορμή του τράγου, κοινή με τον όλο ζωικό κόσμο, βρίσκει την πλήρωσή του στο ανθρώπινο μέρος του θεού όπου η ηδονή που συνοδεύει τη γενεσιουργό δύναμη μεταπλάθεται σε απρόσμενες δημιουργίες. Ο Αρκάς Παν, είτε θεός είτε άνθρωπος, δεν νοσταλγεί να επιστρέψει στη φύση, όπως συμβαίνει στα οράματα του πλάγιου Αρκαδισμού. Είναι η ίδια η φύση, σύζευξη του σερνικού με το θυλικό, του άφθονου σπέρματος και της γόνιμης μήτρας, που εξασφαλίζει την αθανασία του είδους και σιγουρεύει την ωρίμανση του ερωτικού λόγου ως τέχνη της αρμονίας, που κορυφώνεται βαθμηδόν σε μουσική της σοφίας και της πολιτικής αριστίας.
Σκεφθείτε τη διπλή φύση του Πανός για μια στιγμή. Η ηδονή του τράγου γίνεται με τον άνθρωπο ερωτική χαρά της εφευρετικής νοημοσύνης. Εξευγενίζεται και γίνεται πλήρωση της φύσης! Δεν είναι τυχαίο ή απλό παιδικό μύθευμα που ο Πάν ως τράγος δεν θα κατακτήσει τη νύμφη Σύριγγα, αλλά ο άνθρωπος Παν θα αναπλάσει την νύμφη που έγινε καλάμι στα νερά του Λάδωνα ως φλογέρα για τη δημιουργία πρωτάκουστων ήχων. Θα γίνουν αρμονίες και θα τις χορέψουν τα γοργά πόδια του τράγου. Κάποτε θα φτάσουν στην Αθήνα οι ωδές του χορού και θα γεννηθεί εκεί το μέγα μήνυμα της Αττικής τραγωδίας.
«Πολλοί ειν΄ οι δρόμοι που ΄χει ο νους», μας είπε ο Σολωμός. Κι αν δεχτούμε τον Πάνα, όλοι οι δρόμοι του νου είναι ερωτικοί, είτε για να προστατευτεί η ζωή από μισερούς εχθρούς, είτε για να ανυψωθεί στις κορυφές του Καλού και της τέλειας ομορφιάς. Τέτοιος είναι ο Πάν, αυτός που βροντοφώνησε το όνομα του πολεμιστή Φειδιππίδη στις πλαγιές του Παρθένιου όρους και έμαθαν οι Αθηναίοι πως ο θεός τους μήνυσε ότι θα νικήσουν τους Πέρσες στο Μαραθώνα. Τέτοιος είναι και ο δρόμος ο ερωτικός της Αρκαδικής Διοτίμας, της ιέρειας της Μαντινείας, που θα διδάξει τον Σωκράτη τους ερωτικούς αναβαθμούς που ανεβάζουν τον άνθρωπο στα κράσπεδα του άφθαρτου κόσμου των ιδεών με οδηγό τον έρωτα του Ωραίου.
Ο Πλάτων αναφέρει στο Συμπόσιο ότι ο Σωκράτης ομολόγησε στο εγκώμιόν του για τον Έρωτα ότι άκουσε τις διδαχές της Διοτίμας μα δεν τα κατάλαβε όλα. Έτσι έζησε όλη του την ζωή προσπαθώντας να μάθει που αρχίζει και πού τελειώνει ο έρωτας του καλού και της αλήθειας, και πώς ανέρχεται σε όλους τους ερωτικούς αναβαθμούς, από τις τέχνες και τις επιστήμες ως τον ενάρετο πολιτικό βίο και τη θέαση της απόλυτης ιδέας του καλού. Η Αρκαδία μίλησε και δίδαξε. Η Αθήνα αγωνίστηκε να μάθει. Όμως σε μιαν ώρα σκοτεινής αμάθειας θα καταδικάσει σε θάνατο το Σωκράτη, τον εραστή της σοφίας, ότι εισάγει καινά δαιμόνια. Το Λύκειο του Πανός και τη Μαντίνεια της Διοτίμας θα τα διαφυλάξει ο Πλάτων στους διαλόγους του και θα τα παραδώσει στον μαθητή του, τον Αριστοτέλη που θα θεμελιώσει τον κόσμο των ιδεών ως νόηση νοήσεως. Η ορθή πορεία από την Αρκαδία στην Αθήνα θα σημαίνει τη μεγάλη ώρα στην πορεία του πολιτισμένου βίου.
Απολησμονησμένος δρόμος... Αυτόν ζητάμε να ξαναβρούμε για να μη χάσουμε την ανθρωπιά μας για μιάν ακόμη φορά. Η Αρκαδία δεν είναι παρελθόν. Είναι παρόν και μέλλον...

Κατακλείδα

Πέρασαν 2.500 χρόνια από τότε. Η Αρκαδία του ορθού δρόμου έπεσε σε σιωπή. Κάτι επήγε να γίνει με τη χαραυγή της Αναγέννησης, μα ο έρωτας της νόησης είχε γίνει δέσμιος της μεσαιωνικής θεολογίας. Θα προσπαθήσουν να τον ελευθερώσουν οι ποικίλοι Αρκαδισμοί με την τέχνη και την ποίηση, προσπάθεια πολύτροπη που συνεχίζεται ως τις μέρες μας. Η ανθρωπότης ακόμα περιμένει τη μετάβαση από τον πλάγιο δρόμο στον ορθό. Στο μεταξύ πληθαίνουν τα εμπόδια για να μπορέσουν επιτέλους οι άνθρωποι να φέρουν στο φως της ελευθερίας την ψυχή τους, αλώβητη και ακέραιη. Η μοντέρνα επιστήμη κατά περίεργο τρόπο εξελίχθη ανέραστη και μπήκε στην υπηρεσία της τεχνοκρατίας για να εξασφαλίσει την παγκοσμιοποίηση της καταναλωτικής πολιτικής.
Θα προφτάσουμε άραγε να αμυνθούμε, να σώσουμε τον Αρκαδικόν έρωτα των αξιών για να περισωθεί η Αρκαδική κληρονομιά; Στην πρώτη γραμμή της άμυνας ξάφνου πήρε την θέση της μια αναπάντεχη απόφαση. Μια χούφτα Αρκάδες την καταγωγή, αλλά και την στοχαστική σκέψη, αποφάσισαν τον Μάη του 2007 όχι μόνο να προλάβουν τις συνέπειες της τεχνοκρατίας, αλλά να αξιοποιήσουν και τον πλάγιο δρόμο του Αρκαδισμού σε όλες του τις εκφράσεις με οδηγό τον ορθό δρόμο της Αρκαδίας, αυτόν που ξεκίνησε με τη φλογέρα του Πανός. Έτσι ιδρύθηκε η Διεθνής Αρκαδική Εταιρεία, με αποστολή και σκοπιμότητες πανανθρώπινες, από τη προστασία του φυσικού περιβάλλοντος ως την ακεραιότητα του ανθρώπου ως ελλόγου πολίτου.
Στους Αρκάδες συνοδοιπόρους υπόσχομαι αμέριστη υποστήριξη για την ευόδωση του μεγάλου έργου που έχουμε αναλάβει, την ανάσταση και αποκατάσταση του πολιτικού έρωτα μέσω της εφαρμογής των αξιών της Οικουμενικής Αρκαδικής Κληρονομιάς.

_____
* Distinguished Professor of Greek Philosophy and Culture - Ph. D. Columbia University - Eπίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1992 - Επίτιμος Διδάκτωρ Παιδαγωγικής και Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Πατρών 2004 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 2005 - Επίτιμος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2008 - Αντεπιστέλων Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών

Αφιέρωμα στον καθηγητή John Anton από τις "Μικρές Ιστορίες"

 Κοινωνία

08810013

Η εξαιρετική εκπομπή "Μικρές Ιστορίες", που επιμελείται και παρουσιάζει ο Γιώργος Σκαπέτης, θα παρουσιάσει την Πέμπτη, 29 Ιανουαρίου στις 9:30 μ.μ., από τη συχνότητα της "Σαμιακής Τηλεόρασης", ένα αφιέρωμα στον καθηγητή Φιλοσοφίας και συγγραφέα John Anton, τον άνθρωπο που θεωρούσε τη Σάμο δεύτερη πατρίδα του και έφυγε από κοντά μας στις 10 Δεκεμβρίου 2014. 
Μιλούν ο φιλόλογος Χρίστος Λάνδρου, ο γιατρός Άγγελος Ρήγας και ο δημοσιογράφος Μάνος Στεφανάκης για την πολύχρονη φιλία τους αναπολώντας στιγμές από τη ζωή και το έργο του καθηγητή που σημάδεψε το χώρο της αρχαίας ελληνικής Φιλοσοφίας και όχι μόνο.

Ο Τζον Αντον και ο πολιτικός έρως

ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ 


του ΘΑΝΑΣΗ  ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ*
Ο διακεκριμένος καθηγητής σε ομιλία του.
ΕΤΙΚΕΤΕΣ:
Μόνον η είδηση του θανάτου χωρεί εδώ, με σκέψεις για καλό κατευόδιο σε έναν μεγάλο Ελληνα της διασποράς.
Ο καθηγητής John P. Anton (Ιωάννης Αντωνόπουλος), με καταγωγή από το Ζυγοβίστι Αρκαδίας, απεβίωσε, στα 94 χρόνια του, στις 10 Δεκεμβρίου, στην Τάμπα της Φλώριδας όπου και τάφηκε τη Δευτέρα που μας πέρασε.
Το κακό νέο μεταδόθηκε αμέσως στους φίλους του στην Ελλάδα. Διακεκριμένος καθηγητής Φιλοσοφίας και διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νοτίου Φλώριδας (University of South Florida), ο Anton υπήρξε αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και επίτιμος διδάκτωρ σε αρκετά ελληνικά πανεπιστήμια.
Για εμάς υπήρξε πατρική φιγούρα, ακριβός φίλος, σοφός συνομιλητής που πάντα είχε κάτι να μας πει: από μια ανθρώπινη κουβέντα παρηγορίας μέχρι μια προτροπή για εγρήγορση – πάντως όχι παθητική αποδοχή των όσων συμβαίνουν.

Η πρώτη σκέψη μου ήταν ότι χάθηκε ο έσχατος μαθητής της Διοτίμας, η τελευταία ίσως ζωντανή γέφυρα με τη γενιά του ’30 και τον κύκλο του Aγγελου Σικελιανού. Τα προηγούμενα χρόνια είχα στη φροντίδα μου τρία από τα ελληνικά βιβλία του (τα δύο πρώτα με τον Γιώργο Χριστοδουλόπουλο, από τις εκδόσεις Μίλητος): τα «Αρκαδικά» όπου ο Anton υμνεί και ευεργετεί την ιδιαίτερη πατρίδα του, το «Eρως πολιτικός: Η επιστροφή των Ελλήνων» με το οποίο συνομιλεί με τη γενιά του ’30 και γεφυρώνει την ελληνική κλασική σκέψη με τη σύγχρονη φιλοσοφία και τον αμερικανικό πραγματισμό (ας μην ξεχνάμε ότι ο Anton υπήρξε μαθητής του John Dewey – από τους σημαντικότερους Αμερικανούς φιλοσόφους και παιδαγωγούς του 20ού αιώνα) και, τέλος, το «Ιερός Πανικός»: την αυτοβιογραφία της Εύας Πάλμερ-Σικελιανού, με την εκπληκτική μετάφραση του οποίου ο Anton ανταποδίδει στην Εύα την αγάπη και την τιμή μιας πραγματικής φιλίας στην Αμερική, που διήρκεσε έως το τελευταίο φευγιό της Πάλμερ από την Αμερική για να πεθάνει -στην ουσία- στην Ελλάδα και να θαφτεί εκεί, στους Δελφούς που τόσο αγάπησε, μαζί με τον Σικελιανό. Στο συρτάρι μου παραμένει ανέκδοτο το τελευταίο βιβλίο του John Anton για τον Αγγελο Σικελιανό και τον νόστο.
Στην πραγματικότητα, αυτά τα έργα του Anton περικλείουν την οδύσσεια ενός Ελληνα της γνώσης, της μετάβασης από την Αμερική της παιδικής ηλικίας πίσω στην πατρίδα-Αρκαδία στα χρόνια του Πολέμου (όπου υπήρξε μαθητής του Παπανούτσου στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως: βλ. και «Το χρονικό μιας φιλοσοφικής φιλίας», Gutenberg, 2004), την οριστική επιστροφή στην Αμερική και του διαρκούς νόστου, νοητικού και πραγματικού, στη φάση της ενηλικίωσης, της ωριμότητας και του καλοδεχούμενου γήρατος.

Εμμονο πρόβλημα

Ο Anton επέστρεφε σταθερά σε ένα έμμονο πρόβλημα. Αναζητούσε τον δρόμο της ελληνικότητας. Ως Ελληνας ο ίδιος της διασποράς, έδειξε μεγάλη ευαισθησία για την πατρίδα του και τα συμφέροντα των απανταχού Ελλήνων. Αντιστάθηκε καθαρά στις νοοτροπίες της εξόφθαλμης σημερινής ολοκληρωτικής εγκατάλειψης των πλέον ανθηρών και γονιμοποιητικών συντεταγμένων του ελληνισμού: της γλώσσας, του πολιτισμού και της πολιτικής φιλοσοφικής παράδοσης.

Με τη στέρεη σκέψη του, ίδιον σπάνιου Ελληνα διανοητή, συναρμολόγησε τους δρόμους του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, τα διάφορα κομμάτια του ελληνικού πολιτισμού και τα προσέφερε ως ένα ανθρωπιστικό αντίδοτο στη μονόδρομη, σκληρή και ανθρωποβόρα τεχνοκρατική αντίληψη, που θέλει να αυτοπροβάλλεται ως η μόνη προοδευτική.

«Eπιθετική προβολή»

Αμεσα ή έμμεσα, αυτό που πρότεινε στα κείμενά του είναι μια τρόπον τινά «επιθετική προβολή» του ελληνικού πολιτισμού. Το αίτημα της «επιστροφής των Ελλήνων» διατυπώθηκε από τον Anton ως ένας άλλος δρόμος. Πίστευε ότι ο «πολιτικός έρως» και η ορθή διαχείριση των πολιτισμικών πόρων που περιέχουν οι ανθρωπιστικές σπουδές, οι τέχνες και οι επιστήμες είναι αποδεδειγμένα σε θέση να βοηθήσουν ουσιαστικά την ανθρωπότητα. Το ίδιο πίστευε και για τη μεγάλη ελληνική ποίηση (Παλαμάς, Καβάφης, Σεφέρης, Καζαντζάκης, Σικελιανός) με την οποία αποκατέστησε μιαν ιδιαίτερη σχέση ως μελετητής και ως άνθρωπος, μέχρι την τελευταία του πνοή.
«Αν κάποτε οι ισχυροί του σύγχρονου κόσμου θελήσουν να ανοίξουν νέο δρόμο για το καλό της ανθρωπότητας, δεν έχουν παρά να ξανασυναντήσουν στο προσεχές μέλλον τον ανθρωπισμό του Λόγου, όπως τον εννόησαν οι τραγικοί μας ποιητές. Είναι το μοναδικό φάρμακο για την καταστολή της ύβρεως…».
Ηταν υπερβολικά αισιόδοξος; Ισως ναι. Αλλά και σ’ αυτήν την περίπτωση, αυτό είναι που μας αφήνει κληρονομιά: τον υψηλό στόχο, τον άξιο προσοχής σκοπό.

_____________